ارزیابی وضعیت آموزش الکترونیکی کشور

نقلاب‌ اطلاعاتی‌ که‌ امکان‌ استفاده‌ از منابع‌ دیجیتال‌ با سرعت‌ بسیار زیاد را فراهم‌ کرده‌ است‌ نظام‌ آموزشی‌ را با چالش­هایی‌ مواجه‌ کرده‌ ازجمله سرعت‌ تولید دانش‌ و لزوم‌ طراحی‌ نظام‌ آموزشی‌ مستمر و مادام‌العمر به‌منظور همراهی‌ با تغییرات ‌شتابان‌ در نظام‌ آموزش‌ جهانی‌، تقاضای‌ روزافزون‌ برای‌ ورود به‌ نظام‌ دانشگاهی‌ برای‌ دستیابی‌ به‌ سواد اطلاعاتی‌ که‌ بسیار فراتر از گنجایش ‌و امکانات‌ آموزش‌ عالی‌ است‌ و تحقق‌ جای­گاه‌ مناسب‌ و هم­گرا با پدیده­ی‌ جهانی‌شدن‌ و ضرورت‌ پاسخ­گویی‌ به‌ تقاضای‌ روزافزون‌ برای‌ آموزشی‌ متفاوت‌ که‌ عدالت‌ آموزشی‌ و کاربرمحوری‌ هسته­ی ‌اصلی‌ آن‌ است‌ و جذب‌ دانشجویان‌ بااستعداد داخلی‌ و خارجی‌ را در بطن‌ خود می‌پروراند.(Sampson 2010)

             برای‌ غلبه‌ بر این‌ چالش­ها، شیوه‌های‌ متفاوتی‌ وجود دارد. مهم­ترین‌ آن‌ شیوه‌ای‌ است‌ که‌ در بیانیه­ی‌ جهانی ‌آموزش‌ عالی‌ در اجلاس‌ جهانی‌ یونسکو، پاریس‌ سال‌ 1998، منعکس‌ شده‌ است.‌ در این‌ اعلامیه‌ آمده‌ است‌: «مؤسسات‌ آموزش‌ عالی‌ باید نخستین‌ نهادهایی‌ باشند که‌ از مزیتها و امکانات‌ بالقوه‌ فناوری‌ اطلاعات‌ و ارتباطات‌ بهره‌مند می‌شوند در این‌ راستا باید به‌ ایجاد محیط‌های‌ نوین‌ آموزشی‌ برای‌ هماهنگی‌ با عصر اطلاعات‌ و تبیین‌ نظامهای‌ مجازی‌ بپردازند». این‌ درحالی‌ است‌ که‌ غالباً تصمیم­های‌ استراتژیک‌ و روش­شناسی‌ جدیدی‌ برای‌ تغییر که‌ ضامن‌ موفقیت‌ باشد به‌­خوبی‌ شکل‌ نگرفته‌ است‌ و به‌ نظر می‌رسد که‌«مجازی‌ شدن‌»‌ چیزی مدرن‌ و خیالی‌ تلقی‌ شده‌ است‌ و بنابراین ‌بسیاری‌ از دانشگاه­ها فاقد‌ برنامه‌ریزی‌ استراتژیک‌ واضحی‌ در ایجاد زیرساختهای ضروری­اند. مسلّم است که در چنین شرایط متحولی فرایند آماده‌سازی فراگیران (کودکان، نوجوانان و جوانان) به‌عنوان‌ اندیشمندان‌ مستقل‌، شهروندان‌ مولّد و رهبران‌ آینده‌ دشوارتر و پیچیده‌تر می‌شود، چراکه‌ ماهیت‌ یادگیرنده‌، تجارب‌ آموزشی‌، یادگیری‌، تدریس‌ و ارزیابی‌ بازده‌ و کلاً عوامل‌ و مؤلفه‌های‌ آموزش الکترونیکی تغییر کرده‌ است. درضمن با وجود همه­ی مشکلات و اشکالات موجود در آموزش­های الکترونیکی تحولات جهانی­شدن موجب توسعه کمی و کیفی چنین آموزش هایی شده است(Barajas 2010) .

تاریخچه­ی جهانی­شدن

گرچه واژه­ی «جهانی» (Global) بیش از چهارصد سال قدمت دارد، اما اصطلاحاتی نظیر”Globalization”، “Globalize” و “Globalizing” از حدود 1960 رواج یافته­اند. فرهنگ وبستر نخستین فرهنگ معتبری بود که در 1961 تعاریفی برای اصطلاحات “Globalism” وGlobalization” ” ارائه داد. واژه­ی جهانی­شدن به­عنوان واژه­ای مهم تا اوایل یا حتی اواسط دهه­ی 1980 در محافل دانشگاهی چندان به رسمیت شناخته نمی شد هرچند که جلوتر از این تاریخ پیدا شده بود و گاهی به­کار می­رفت. در نیمه­ی دوم دهه­ی 1980 بود که استفاده از این مفهوم به­سرعت رواج یافت. اما عده­ای از صاحب­نظران برآن­اند که جهانی­شدن از آغاز تاریخ بشر وجود داشته است و در دهه­های اخیر صرفاً شتاب چشم­گیری یافته است. در آثار گوناگون چندین قرن پیش از میلاد مسیح نقطه­ی آغاز این فرایند معرفی می شود و نظریه­پردازانی مانند “والرشتاین”، “فرانک” و “اریک ولف” ریشه‎های تحولات جهانی کنونی را در ساختارهای تمدن­های باستانی جست­وجو می­کنند (عاملی، 1384).

نظریه­های جهانی­شدن را در سه گروه و براساس زمان طرح آن­ها طبقه بندی کرده­اند که عبارت­اند از:

1. نظریه­های کلاسیک: در این گروه نظریات کسانی چون “سن­سیمون”، “ماکس وبر”، “دورکهایم” و “اگوست کنت” قرار می­گیرند.
2. نظریه­های پیشتاز: در این گروه نظریات کسانی چون “پارسونز”، “والرشتاین”، “دانیل بل”، “مک­لوهان” و… قرار می­گیرند.
3. نظریه­های جدید: شامل نظریات کسانی چون “آنتونی گیدنز”، “دیوید هاروی” و “رابرتسون” (عطاران 1383).

1. 1.        نظریه­های کلاسیک

معمولاً در نظریه­های کلاسیک جهانی­شدن ابتدا نظریات سن­سیمون درمقام نظریه­پرداز متقدم بررسی می­شود. سن سیمون اعتقاد داشت صنعتی­شدن عامل پیشبرد رفتارهای مشابه در درون فرهنگ­های متنوع اروپایی بوده است. اگوست کنت، شاگرد سن­سیمون، عقاید وی را دنبال کرد و موجب راه­یابی نظریات وی در آثار دورکهایم گردید. آراء دورکهایم، جامعه­شناس فرانسوی، درخصوص جهانی­شدن حول محور تمایز و فرهنگ قرار داشت. وی از وجه ارزشی جهان صنعتی دربرابر جوامع سنتی صحبت می­کند و رفتن جوامع به­سوی ارزش­های جهان­شمول یا آگاهی جمعی و جهانی و زندگی جهانی را که ناشی از تمدن مدرن است به بحث می­گذارد. جهان به سویی حرکت می­کند که ارزش­ها اجتناب­ناپذیرانه به هم پیوند خواهند خورد و نهایتاً نظام ارزشی واحد یا جهانی­ای به­وجود خواهد آمد. دورکهایم این تحول را حاصل سازوکار تقسیم کار و تحول جوامع از همبستگی مکانیکی (حول سنت­ها) به همبستگی ارگانیک (حول کار و تخصص) می­دانست (آرت­شولت 1369). مارکس نیروی محرکه­ی جهانی­شدن را توسعه­ی سرمایه­داری می­دانست.

1. 2.       نظریه­های پیشتاز

بخش نظریه­های پیشتاز را با بررسی اندیشه­های کارکردگرایان امریکایی آغاز می­کنیم. بر اساس نظریات این گروه در جهان درحال نوسازی هر جامعه­ای با استفاده از یک رشته اصول محوری سازمان اجتماعی خود را سامان می­دهد و به سوی شرایط اجتماعی مشترکی که بر مبنای انتخاب عقلانی صورت گرفته حرکت می کند (آلبرو 1380). از نظر والرشتاین نظام جهانی دارای ویژگی­های زیر است: دارای تقسیم کار گسترده بین جوامع تشکیل­دهنده­ی خود است، دارای تنوع فرهنگی است که اجزای تشکیل­دهنده­ی «جهان» محسوب می­شوند. وی بیان می­کند که نظام جهانی سه شکل محتمل دارد: امپراتوری­های جهانی، اقتصادهای جهانی و سوسیالیسم جهانی.

جهانی­شدن آموزش

جهان به سوی هم­گون شدن سیر نمی­کند اما بخش­های معینی از آن بسیار شبیه هم می­شوند. محض نمونه آموزش در اشکال متفاوت خود بیشتر بین­المللی شده است؛ مثلاً محبوبیت جهانی دانشگاه هاروارد، کالیفرنیا و دانشگاه پاریس با تنوع گسترده­ای از دانشجویان چندملیتی تنها نمونه­هایی از جهانی­شدن آموزش عالی است که مرزهای ملی را درنوردیده است.

            عده­ای معتقدند که کل فرایندهای جهانی تحت تأثیر رشد حیرت­انگیز وجهان­شمولی فنّاوری ارتباطات واطلاعات است. آنچه در حوزه­ی رشد اقتصاد و تجارت دیده می­شود یا تحولاتی که درحوزه­ی سیاست وامنیت اتفاق افتاده است دراثررشد فزاینده­ی بهره­گیری از اینترنت و ماهواره و ایجاد فضای مجازی جدیدی است که انسان­ها را از طریق رایانه­ی شخصی و خط تلفن با تمامی دنیا مرتبط کرده ومیلیون­ها نشانه، اطلاعات، فرصت ومخاطره­ی جدید در اختیارآن­ها قرار می­دهد. درحالی­که صدها کانال تلویزیونی ماهواره­ای درتمامی نقاط جهان دریافت می­شود فرهنگ­ها نیز از طرق گوناگون امکان مبادله وتعامل بیشتری می­یابند و هویت­های فرهنگی نیز دستخوش دگرگونی می­شوند. اینترنت و ماهواره هر روز هزاران نشانه و میلیون­ها اطلاعات جدید را به انسان­ها و به­خصوص نخبگان جوامع عرضه می­کنند و از این طریق اندیشه­ها، نظریات و ارزش­های آن­ها را تحت تأثیر قرار میدهند (مهرعلیزاده 1382). اپادورای (1996) ازجمله پنج بعد جریان جهانی­شدن آموزش را مطرح می­کند شامل:

– قومی (جابجایی جهانگردان و مهاجرت نخبگان)

– رسانه­ای (عرضه­ی جهانی اطلاعات از طریق اینترنت، ماهواره و فیلم‎ها)

– فنی (عرضه­ی فنّاوری­ها)

– مالی (جابجایی سرمایه)

– فکری (آموزش و ترویج ارزش­ها) (سلیمی 1384)

اما مهم­ترین ویژگی­های آموزش در شرایط جهانی­شدن به شرح زیر است:

• تغییر ماهیت‌ یادگیرندگان‌: ویژگی‌ برجسته­ی‌ دانش‌آموزان‌ و دانشجویان‌ امروزی‌ تنوع‌ در جنس‌، سن‌، موقعیت ‌اقتصادی‌ و اجتماعی‌، نژاد، توانایی‌ فیزیکی‌ و توانایی‌ یادگیری‌ است‌. این‌ گوناگونی‌ امروزه‌ بیش‌ از هر زمان ‌دیگری‌ در تاریخ‌ آموزش‌ دیده‌ می‌شود. این‌ ناهمگونی‌ در جمعیت‌ دانشجویی‌ و اهداف‌ آموزشی‌ چندگانه‌ روی­کردهای‌ یادگیری‌ جدید و عوامل‌ سازمانی‌ را ایجاد می‌کند که‌ می‌تواند برای‌ مؤسسات‌ آموزشی‌ چالش­های ‌جدیدی‌ به‌­همراه‌ داشته‌ باشد.